Jasper Krabbé is beeldend kunstenaar en zoon van acteur Jeroen Krabbé. In het boek Atelier Krabbé, over kunst kijken maken geeft hij een fijne inkijk in zijn gedachten over kunst.

Ik maak dingen die ik graag in de wereld wil zijn, die reflecteren wat ik meemaak. Mijn werken zijn het resultaat van de mensen die ik heb ontmoet, de ervaringen die ik heb gehad, reizen die ik heb gemaakt. Herinneringen. Je hoopt dat je werk resoneert bij de toeschouwer en deze op een of andere manier troost kan bieden, hen op kan tillen. 

Je moet je ook niet te veel aantrekken van een publiek. Het is leuk dat iemand je visie herkent, deelt of zelfs begrijpt. Maar het is niet noodzakelijk. Kunst maak je om zelf gezond te blijven. Aan de andere kant is een kunstwerk natuurlijk pas voltooid als er toeschouwers zijn. Pas dan vindt er een uitwisseling plaats. Publiek heb je nodig. Maar je mag het nooit proberen te pleasen. 

Deze laatste gedachte plaatst de artistieke competentie een publiek willen raken in een interessant ander perspectief.

Hebben jouw leerlingen ook strenge stemmen in hun hoofd? En zien ze na een optreden vooral de kleine fouten die ze maakten? Jammer. Ook omdat je hoopt dat ze tijdens zo’n toonmoment kunnen genieten van het geleverde werk. ‘Die foutjes zijn niet belangrijk’ zeggen we dan. Maar de volgende keer is het weer van het hetzelfde en worden nieuwe missers in de verf gezet.

Op zich is er niets mis met de interne criticus. Als je iets aan het afwerken bent, helpt hij je om scherp te analyseren. Dan is hij je maatje. Maar in de creatieve fase kan hij al je ideeën kelderen. Je vermogen om onbevangen ideeën te verzamelen wordt dan ondermijnd.

De kunst is om de criticus op het juiste moment wel of niet toe te laten. Je kan hem mild maar kordaat terecht wijzen: welkom, maar blijf nog even in je hokje in mijn hersenen zitten. Ik kom je straks halen als ik je nodig heb ;-).

Direct na een concert kan je hem gerust in de wachtkamer laten wachten. Want eerst moet er gevierd worden.

De artistieke competentie zich op een persoonlijke wijze uitdrukken is een prachtige uitdaging. Leerlingen die in hun spel of hun werk klinken, acteren, dansen of beeld laten zien wie ze zijn en wat hen vanbinnen bezig houdt. Je hoopt dat Amelie in haar spel ook bedachtzaam klinkt. Dat de speelse kant van Max ook in zijn kleurgebruik terugkomt. En dat de bewegingen van Saar even daadkrachtig zijn als haar handelingen in het dagelijks leven.

Op de designweek in Eindhoven zag ik in een project van Ilse Martens een prachtige woordspeling die deze gedachte zo compact samenvat: binnenste uiten.

Astronaut op een maanlandschap van kaas.

Leukere titels voor een eigen werk zijn moeilijk te bedenken. Bij Brent stromen ze zomaar uit zijn creatieve geest. Hij heeft een grote verbeeldingskracht en kan die ook nog omzetten in taal.  De titel inspireerde ons om muzikale ideeën te zoeken. Traag en zwevend beweegt de witte astronaut over het gele kaaslandschap.  Hoe verklank je dat? We schreven daarna enkele noten en veel niets op de notenbalken. Brent kreeg de opdracht om de lege plekken verder op te vullen.

Het eindresultaat was even krachtig als de titel. En de uitvoering op het podium was met een goesting van hier tot op de maan.

Met de opstart van Kunstig Competent deden we het al een keer. Enkele leraren en academies gaven we de kans om ‘in veiligheid en in de luwte’ nieuwe wegen te verkennen. Ideeën die toen ontstonden, zijn ondertussen gemeengoed geworden.

Met het Internationaal project Secret Arts Teachers doen we nu hetzelfde met ‘creatie in muziek’. Samen met kunstleraren uit o.a. Vlaanderen, Nederland en Engeland nemen we de tijd om elkaar te ontmoeten en avontuurlijke wegen te verkennen. Ben je op zoek naar nieuwe impulsen voor je lespraktijk? Dan is dit een buitenkans.

Experimenteren en creëren associëren we met zelf dingen maken. En dat is natuurlijk een piste die we meer en meer zullen verkennen. Maar anderzijds geldt ook hier ‘wie het kleine eert, is het grote niet weerd’.

Creatie kan ook starten bij kleine experimenteermomenten binnen de speelruimte die een partituur of tekst je geeft. Experimenteren met mogelijke klankkleuren van één noot die moet sprankelen. Of mogelijkheden verkennen hoe de melodie bij een herhaling een andere lading kan krijgen. Elke partituur biedt zovele mogelijkheden, zovele kruispunten waarop kan gekozen worden. Ook dat is creatie…

Hoe de rollen in de praktijk brengen? Soms moet je het niet ver zoeken. Neem een partituur en plaats daar een filter met de artistieke rollen over. Ontdek hoe je als vakman, kunstenaar, samenspeler, performer en onderzoeker met deze partituur kan omgaan.

En dat levert gegarandeerd een fijne set interventies op. Bijvoorbeeld voor de partituur hierboven:

• Vakman: studeer samen de eerste maat technisch in. Als je dit kan spelen, kan je ook de rest aan.
• Kunstenaar: Maak met dezelfde tokkel een werk in sol groot.
• Samenspeler: Speel het werk samen met een medeleerling. Jij de noten, de andere de akkoorden: Am – E – E7 – Am – Am – Dm – E7 – Am.
• Performer: Geef het werk verschillende moods: droevig, speels, zwaar, woedend… Kies een versie die je het meest aanspreekt.
• Onderzoeker: Onderzoek wie die componist Matteo Carcassi is? Is hij familie van Matteo Simoni? En heeft hij ook Italiaanse roots?

Met dit beeld vat de kunstacademie Vlaamse Ardennen de doelen voor haar domeinoverschrijdende kunstinitiatie samen.

Het beeld doet ook vermoeden dat hier speels gewerkt wordt. De naam van het vak, Octopus, maakt al duidelijk dat hier veel artistieke vertakkingen gemaakt worden. En de kleine rollen (kleine kunstenaar, kleine performer, kleine vakman..) doen verlangen naar een lang en rijk traject om een groot kunstenaar te worden.

Tenslotte zijn de doelen met zorg uitgekozen en prachtig op maat van het kind geformuleerd: in het onbekende duiken, iets kunnen onthouden, geconcentreerd blijven, belangstelling tonen voor de ideeën van klasgenoten…

Ondertussen heeft de academie naar aanleiding van het 10-jarig gestaan van de Octopusklassen een prachtig boekje uitgegeven: Omnibus Octopus. Elke leerlingen van het eerste leerjaar in de gemeente krijgt een exemplaar.

In kleine stappen je doel bereiken. Prachtig beeld. Zo bereik je ook in kunstonderwijs je ambities.

Kunstig Competent werd van bij de opstart geassocieerd met de rollen: vakman, kunstenaar, onderzoeker, samenspeler en performer.

Voortschrijdend inzicht deed ons inzien dat dit maar één piste is om de artistieke gebieden te omschrijven. Zo kreeg het leerplan beeld een eigen variant: vakmanschap, verbeelden, onderzoek, dialoog en tonen. Deze termen voelen voor beeldende kunstenaars juister aan.

Soms zoeken leerkrachten naar varianten die jonge leerlingen aanspreken. De performer wordt dan een podiumbeest.

Andere leerplannen gebruiken de officiële termen van de overheid: creëren en drang tot innoveren, individuele gedrevenheid tonen … Dat is ook een optie maar heeft als nadeel dat dit termen zijn die je niet kan loslaten op een tienjarige leerling.

En er is een roep om de genderstereotypering, die bijvoorbeeld in de term vakman verscholen zit, zoveel mogelijk we te gommen. Genderinclusief taalgebruik noemen we dat dan. Academies die hier gevoelig voor zijn, kiezen bijvoorbeeld voor volgende set: vakdeskundigheid inzetten, verbeelden, onderzoeken, samenspelen en optreden. Sterk aan deze reeks is ook dat het werkwoorden zijn. En zo geef je impliciet aan dat je daarin kan groeien… als je er werk van maakt.

Alle varianten hebben één ding gemeen: leerkrachten in het kunstonderwijs dompelen hun leerlingen onder in deze vijf cruciale artistieke gebieden. Zo krijgen vele generaties leerlingen een brede artistieke vorming en ontdekken ze hun unieke eigen artistieke stem. De schoonheid en de waarde daarvan kunnen we niet onderschatten.