Werken met focus is met recht en reden in het leerplan kunstig competent een leerdoel voor het vakmanschap. Meer zelfs: dit is één van de grootste uitdagingen waar onze leerlingen voor staan. We zijn zo snel afgeleid en worden weggezogen van aandacht op één ding. En laat dat net een kwaliteit zijn die de ware vakman van de prutser onderscheidt: zijn vermogen om geconcentreerd te blijven op het werk.

Anderzijds is die versnippering ook interessant als we de kunstenaar willen aanspreken. Dwalen, verbindingen maken, vele indrukken opdoen, van de hak op de tak springen. Het zijn manieren om de creativiteit aan te wakkeren en nieuwe ideeën te genereren.

De twee tegenpolen, focus en versnippering, geven nog maar eens aan dat het interessant is om de eigenheid van de verschillende rollen te onderzoeken. En zo ontstond de laatste jaren ook het inzicht dat elke artistieke rol zijn eigen didactiek heeft. Misschien is dit wel één van de meest belangrijke gedachten die het project kunstig competent opleverde.

Kunstig competent heeft een nieuw logo en nieuwe symbolen gekregen. En daar zijn we fier op. De noodzaak ontstond tijdens de bijsturing van het leerplan voor Beeldende en Audiovisuele Kunsten. Vormgeefster Anne Verlent van de academie van Berchem ontwikkelde met veel empathie de nieuwe symbolen.

Voor het domein beeld zochten we naar een alternatief voor de rollen, in een taal die dichter bij beeldende kunstenaars ligt. Deze variant bestaat uit vijf artistieke ontwikkelingsgebieden. Deze zijn verbeelden, onderzoek, vakmanschap, dialoog en tonen. Vooral de keuze voor verbeelden voor de kunstenaar valt op. De term kunstenaar ervaren leraren beeld eerder als een overkoepelende begrip voor alle rollen/ artistieke ontwikkelingsgebieden.

De relatie tussen de twee sets wordt in dit beeld duidelijk:

Hiermee erkennen we enerzijds de verschillen tussen beeld en podiumkunsten maar willen we anderzijds, misschien nog sterker dan voorheen, de gemeenschappelijkheid in de verf zetten.

Ontwerper Richard Hutten maakt in dit werk een interessante synthese tussen traditie en vernieuwing. In een digitale gemanipuleerde foto van een traditioneel oosters tapijt liet Hutten het klassieke ontwerp in strepen uitlopen. De kleuren van de laatste rij werden doorgetrokken.

Daarna liet Hutten dit ontwerp in India door ambachtslieden namaken. Die vaklui vonden het aanvankelijk moeilijk om deze strepen te knopen. Dit soort eenvoudige patronen vervaardigen was nieuw voor hen.

Het is interessant om te zien dat de combinatie van traditie/vakmanschap en kunstenaarschap/avontuur hier boeiend werk oplevert.

Het kunstwerk roept ook een relevante onderzoeksvraag op: hoe kunnen we de traditie koesteren én ze tegelijkertijd vernieuwen?

Muzikanten lijken op kinderen die met lego spelen. Ze construeren iets met muzikale bouwstenen. 

Deze uitspraak van Peter Vuust, professor neurowetenschappen én jazzmuzikant, intrigeerde me en was de aanzet om partituren te schrijven die bestaan uit bouwstenen.

In mijn eerste gitaaralbum building blocks kunnen leerlingen verschillende blokken muziek instuderen en die een eigen volgorde geven. Blokken mogen herhaald of weggelaten worden. Een chorus (refrein) kan ook een verse (strofe) worden. Of omgekeerd. Leerlingen mogen ook eigen delen toevoegen. Zo worden ze nog meer mede-auteur van het werk.

Zulke formats nodigen uit tot spel en experiment. En ze kunnen een opstap zijn om creatie een plek te geven in je lespraktijk.

Durf op je bek te gaan. Het is een levensles die actrice Joke Emmers laat optekenen in de Standaard.

Ik durf heel hard op mijn bek te gaan. Het doet heel veel pijn, maar je herstelt er ook telkens weer van, dat is het mooie. Als je niet springt, waar ben je dan tenslotte mee bezig?

Van Frank Focketyn leerde ze dat je in kunstonderwijs risico’s mag nemen. En als het fout gaat, wordt daar liefdevol naar gekeken.

Jongens, dit hier is een zandbak, en hier mag je vallen, want het is zacht, je wordt altijd opgevangen.

De zachte zandbak. Een prachtige metafoor die ik ondertussen gretig gebruik. Neem maar wat risico. Liever dat dan een veilige, brave standaarduitvoering. Hier op de kunstacademie val je zacht.

Jongeren gebruiken in overvloed emoticons als ze elkaar via de smartphone berichten sturen. Zo krijgt een tekstboodschap een emotionele lading.

Er zijn leraren die deze emoticons ook in hun lessen gebruiken. Een lachend gezichtje op de partituur daagt de leerling uit om een passage fris en vrolijk te spelen. En dat werkt. Het klinkt met die ene simpele ingreep meer doorleefd.

Leraren woord zijn hier al langer mee bezig. Er is een traditie om gevoelens te koppelen aan tekstfragmenten. Je tekst een subtekst geven, noemen ze dat dan. Leerlingen leren ook om binnen een tekst te kantelen van de ene naar de andere emotie. Zo ontstaan er interessante schakeringen.

Ik laat me er graag door uitdagen en oefenen volop om enkele van bovenstaande emoticons snel te kunnen tekenen.

Wie heeft het voor het zeggen? De componist of de muzikant? Het is een eeuwig spanningsveld in de klassieke muziek.

En dat was al zo toen het notenschrift ontstond. Guido van Arezzo wordt gezien als de uitvinder van onze moderne muzieknotatie. Van Arezzo komt ook de volgende uitspraak: In onze tijd zijn de zangers de domste van alle mensen.

De neerbuigende uitspraak doet vermoeden dat muzieknotatie niet alleen ontwikkeld werd om het muzikanten makkelijker te maken. Nee, het was ook een werkwijze om muzikanten te disciplineren en te onderwerpen aan de eisen van de componist.

En zo werd een kiem gelegd voor wat eeuwen later een vanzelfsprekend ideaal werd: trouw blijven aan de partituur. In het Duits klinkt het gebald en dwingend: werktreue. 

Maar kijk, er komt een stevige tegenbeweging op gang. Muziekgroepen die het zich veroorloven om vrij om te gaan met een partituur worden als verfrissend ervaren. Het publiek smult van het avontuur en het onverwachte.

En in die beweging situeert zich ook de aandacht voor de rol van de kunstenaar op de academie: zelf dingen maken, spelen met het werk. Dat een partituur werkmateriaal wordt in plaats van een relikwie, is voor velen nog ongewoon. Maar we zijn ervan overtuigd dat dit een werkwijze is die naast werktreue zijn plaats aan het opeisen is.

(gedachten na het lezen van de vlucht van de nachtegaal van Marlies De Munck)