Grapefruit (1964) van Yoko Ono is een iconisch werk binnen de Fluxusbeweging. Het werk is een verzameling korte, poëtische instructies die uitgepuurd en eenvoudig zijn.
Een van de bekendste muzikale opdrachten is Tape Piece I, waarin Ono vraagt: “Neem een geluid op, speel het terug en luister.” Achter deze simpele opdracht schuilt een diepgaande oefening die luisteren en herinnering centraal stelt.
Je eigen sokken breien, Ikea-kasten upgraden, drakenluchtschepen maken, … De afgelopen jaren is maken weer helemaal hot geworden. De doe-het-zelf (DIY)-mentaliteit is zeker ingegeven door het milieubewustzijn. Maar meer nog waarderen we het om iets met onze eigen handen te maken. Zelf maken biedt een creatieve uitlaatklep en de kans om unieke, gepersonaliseerde items te creëren die precies aansluiten bij je smaak en stijl.
Die trend is ook zichtbaar in de muziekwereld. Jongeren spelen in bands, schrijven hun eigen nummers en nemen ze in hun homestudio op. Steeds meer leerlingen componeren thuis hun eigen liedjes, al tokkelend op de piano.
Het is interessant om te onderzoeken hoe de academie hierop kan inspelen.
De muziek app Bloom, ontwikkeld door Brian Eno en Peter Chilvers, is een intrigerend voorbeeld van manueel digitaal componeren. De gebruiker kan op een intuïtieve manier ambient muziek creëren. Door simpelweg het scherm aan te raken, maakt de gebruiker kleurrijke cirkels en tonen die langzaam vervagen, terwijl de app deze patronen onthoudt en herhaalt. Hierdoor ontstaat een voortdurend evoluerende compositie. De combinatie van klank en visuele elementen zorgt voor een rustgevende en hypnotiserende ervaring, ideaal voor ontspanning, mindfulness of creatieve inspiratie.
Het is een interessante maakopdracht om leerlingen in dezelfde sfeer zo’n rustgevende compositie te laten maken.
Kunstenaar Joseph Cartwright gebruikte de wachttijd in een restaurant om nieuwe artistieke vingeroefeningen te doen. Zijn werkmateriaal vindt hij op de tafel. Hetzelfde maar toch steeds anders. Of zes interessante familie-opstellingen.
De kunstenaar laat niet alleen zien hoe spelen met herhaling interessante kunst kan opleveren. Hij toont ons vooral dat je niet op de academie moet zijn om kunst te maken. Elk vrij moment is een kans om je kunstenaarschap te trainen.
De Franse kunstenares Marion Verboom verbindt in haar werk traditie met stadselementen. Stukken zuilen die zo uit het Parthenon in Athene gezaagd zouden kunnen zijn mixt ze met hedendaagse materialen en vormen.
En zo ontstaat er nieuw en interessant werk: totems die enerzijds uitnodigen om te ontdekken waar een element vandaan komt en anderzijds de verbeelding aanspreken door de ongewone combinaties.
Lennert Coorevits van de groep Compact Disk Dummies is een bijzonder avontuurlijke muzikant. In een interview zegt hij daar zelf het volgende over:
Muziek is een Rubiks kubus waaraan je kunt blijven prutsen tot hij goed zit. Maar af en toe moet je hem ook eens met een grote hamer kapotslaan en opnieuw beginnen.
En daar maakt Coorevits ook werk van. Hij experimenteert erop los: een song van Bob Dylan door de autotunemachine jagen en zien wat dat oplevert. Of de Bo Diddley drumbeat uit de jaren 50 onder andere nummers plakken. Eindeloos fantaseren en combineren.
Sommige leerlingen komen met zo’n avontuurlijke mindset de academie binnen. En ja, de academie is ondertussen een plek geworden waar ze dat verder kunnen ontwikkelen.
En als leerlingen dat niet van nature hebben, dan nog liggen er kansen om dat aspect van kunstenaarschap te ontdekken.
De Londense fotografe Helga Stentzel maakt van de wasdraad en wat kleren een dierentuin. Je moet er maar opkomen, hoor ik jullie collectief denken. Ja, een creatieve geest maakt de gekste sprongen. Of een kunstenaar kijkt nieuwsgierig naar de dingen die hij/ zij tegenkomt. Je ziet het zo voor je: Helena maakt een wandeling in een buitenwijk van Londen en ziet opeens een wasdraad met een wit-zwart gestreepte trui. In haar verbeelding maakt ze er direct een zebra van.
Een idee hebben is één, dat ook oppakken en het kwaliteitsvol uitvoeren is nog iets anders. Associëren maakt dan plaats voor focus, hard werken en maniakaal afwerken.
Ideeën verzamelen, experimenteren, maken, en dat met kwaliteit tonen.
Het Danish String Quartet weet met technisch vernuft, overtuigende podiumenergie en eigenzinnigheid menig muziekhart te veroveren. In een interview vertellen ze dingen die ook dicht bij een aantal dromen van Kunstig Competent aansluiten.
De zoektocht naar een soort eigenheid wordt sterk onderschat. Ik kan wel honderd strijkkwartetten opnoemen die min of meer hetzelfde programma brengen en allen technisch onberispelijk zijn. En toch lukt het slechts een handvol om echt door te breken.
Door een beetje buiten de lijntjes te kleuren, kunnen we ons onderscheiden en duidelijk maken waar we voor staan. Op muzikaal vlak, maar ook daarbuiten.
We zien het kwartet als een creatieve bubbel waarin we allerlei zaken proberen te verwezenlijken. Het is een plek waar we onze dromen kunnen waarmaken.
Te hoog gegrepen? Nee, niet als we het simpel houden. Door bijvoorbeeld aan deze aspecten (eigenheid, buiten de lijntjes kleuren, creatieve bubbels creëren …) aandacht te geven en ze te versterken als leerlingen daarvan sporen laten zien.
Femke Deckers gebruikt in haar boek Schroef jezelf los een prachtige metafoor voor creativiteit. Ze ontdekte dat al haar creatieve processen bestonden uit creatieve ademhalingen.
Je waaiert uit (zoekt opties en alternatieven) en je waaiert weer in (maakt keuzes). Inademen betekent mogelijkheden verkennen, uitademen is bewegen naar een focuspunt, een oplossing.
Bij echt ademhalen kan je niet enkel inademen. Dan ga je dood. Zo ook bij creativiteit. Enkel alternatieven genereren is dodelijk voor de creativiteit. Je moet op een bepaald moment ook (durven) landen.
Ook in het leerplan Kunstig Competent zit die creatieve ademhaling vervat. We noemen dat experimenteren (inademen) en creëren (uitademen). Maar laten we eerlijk erkennen dat de metafoor creatief ademhalen vele malen mooier is.
Voor sommige competenties kunnen we ons heel goed voorstellen wat we op het einde van een graad bij onze leerlingen willen zien en horen. Voor andere artistieke competenties is dat beeld vager.
De denkoefening competentiebeelden, waar verschillende academies hun schouders onder gezet hebben, geeft beeld en taal aan die tussen- en eindpunten. Hierboven vind je een eerste voorbeeld.
De volgende maanden zullen we in de blog regelmatig zo’n competentiebeeld delen. Hopelijk helpt dit materiaal om doelen concreter te vertalen naar je klas.
Wil je nu al het hele materiaal induiken, dan kan je het boekje Competentiebeelden, op weg met artistieke competenties, downloaden:
artistieke competenties 