We vliegen er weer in. Voor een jaar avontuurlijk kunstonderwijs. En ook nu zal het weer anders zijn dan de vorige jaren. Met nieuwe leerwegen en eindpunten die zullen ontstaan. Onze leerlingen dagen ons daartoe uit.
Zo blijft onze job ongemeen boeiend en afwisselend. We laten ons graag verrassen. Hopelijk ook door 35 nieuwe wekelijkse blogs.
Je hoeft het niet goed te kunnen – àls je maar een instrument speelt. Deze uitspraak van de enthousiaste breinwetenschapper Erik Scherden blijft hangen.
Onderzoek bezingt de kwaliteiten van muziek: vuurwerk in je brein. Muziek maakt gezonder, aardiger, stabieler en brengt je in een gewenste stemming. Of stimuleert het samenhorigheidsgevoel. Dit palet positieve effecten kan tellen. De conclusie ligt dan ook voor de hand: iedereen een instrument.
En wat betekent dat voor (deeltijds) kunstonderwijs? Het spanningsveld tussen lage drempel en hoog niveau speelt ons parten. Want we willen ook zo graag dat ons kunstonderwijs van een hoog niveau blijft.
Erik Scherden vindt dat van een tweede orde. Dàt je musiceert, is het belangrijkste. Iedereen artiest dwingt ons tot keuzes: maatwerk en een flexibele structuur waarin minder en meer ambitieuze trajecten naast elkaar kunnen bestaan.
En een lerarenteam dat blij is met elke ontwikkeling van een leerling. Hoe klein ook. En nee, je hoeft je niet te verontschuldigen als een leerling nog niet zo ver staat. Want je hebt er zeker hard mee gewerkt. Het is goed dat die leerling er nog is. En blijft spelen…
Als ze maar spelen.
Op een concert in een academie zag ik een bijzonder optreden.
Een leerling met als tweede instrument piano waagde zich aan prelude opus 3 nr. 2 van Rachmaninov. Hij speelde anderhalf jaar piano. Onmogelijke opdracht, veel te moeilijk werk. Maar de sturm und drang om grote muziek te spelen was niet tegen te houden.
De start was imponerend. Brede akkoorden, het grote gebaar. Het middendeel ontaardde in een eigen improvisatie. In de stijl van Rachmaninov. De wroetende akkoorden werden nog donkerder. Hij musiceerde bijna in extase. Op het einde pakte hij de partituur weer op.
Wat een interessante kluif voor een (klassieke) jury:
Kan dit wel? Is dit geen onvoldoende? Of 0/100? De partituur zomaar langs de kant schuiven? Of moeten we juist zijn experiment belonen en waarderen? De keuze om iets bijzonders te doen met het werk? Want artistiek was dit zonder meer interessant.
En moeten we zijn leraar op strafkamp naar Siberië sturen? Of hem juist aanmoedigen om dit soort risico’s te blijven nemen? Om hetgeen zich aandient te versterken?
Zelden een uitvoering op een academie gezien die zoveel relevante vragen en gedachten opriep.
Fietsenmaker Jos Dol vertelt hoe zorgvuldig hij een slag uit een achterwiel haalt:
Met twee handen pak ik aan beide kanten van het wiel telkens twee spaken vast, alsof ik een harp bespeel. Zo voel ik hoeveel spanning op de afzonderlijke spaken staat. Hoe vaster de spaak, hoe hoger de spanning. Door met die spanning te spelen, haal ik de golf uit het wiel.
Theologe Barbara Zwaan reageerde met grote bewondering op het verhaal van de fietsenmaker. Zij vergeleek Jos Dol met filosofe Simone Weil.
Wanneer Weil over aandacht schrijft, gebruikt ze grote, hoogstaande bewoordingen. Deze fietsenmaker zegt precies hetzelfde, maar impliciet en misschien daarom nog indrukwekkender. Dit is levende aandacht, aandacht voor het werk. Echte vakmannen vallen samen met wat ze doen. Ze zijn één met hun bezigheid, die daardoor voor mij iets mystieks of spiritueels krijgt, zonder dat het hier gaat om een hogere werkelijkheid: de mensen voeren gewoon hun beroep uit.
Hoe kunnen mensen zo opgaan in iets heel gewoon, hun dagelijks werk? Socioloog Richard Sennett weet dat mensen via hun vak een gevoel van eigenwaarde krijgen. De beloning voor dat werk hangt niet af van salaris, punten of aanzien. Trots zijn op je werk, daar doen we het voor.
Een leraar piano getuigt:
Na 12 jaar zoeken heb ik eindelijk het goede gevoel te pakken in het lesgeven.
Daar waar we vroeger een strijd moesten aangaan met de leerlingen om de traditie in ere te houden en het niveau van het repertoire op peil te houden, werken we nu echt aan leerlinggericht lesgeven.
De sfeer op de evaluatieconcerten is opperbest. Die concerten zijn divers en rijk. En de leerlingen zijn daarbij de grote winnaar. Iedereen speelt op zijn niveau een mooi concert. Geen moegestreden leerlingen die met hun laatste krachtinspanning dat moeilijke repertoire komen afhaspelen. Leerlingen die zichzelf kunnen zijn en die authentiek kunnen musiceren met materiaal waar ze zelf achter staan. Het levert veel warmte en tevreden blikken op. Leerlingen spelen nu niet alleen stukken. Ze maken ook al eens iets, ze gaan creatiever aan de slag, sommigen spelen en zingen tegelijkertijd.
De energie om op deze weg verder te zoeken is op onze academie groot. Het kan alleen maar beter. Van binnen uit zijn we aan het hervormen. Het komt van onszelf door de grote vrijheid binnen het open concept van de artistieke competenties.
We zijn vandaag weer meer kunstenaar geworden en tegelijkertijd meer pedagoog. De routine is weg. Met de sterke traditie in het achterhoofd zetten we onze oren en ogen weer open naar wat elke leerling te bieden heeft.
Ons vak is veel mooier geworden.
In Knack vertelt pianist Julien Libeer over aandacht. We lijden allemaal onder een verknipte aandachtsboog. Luisteren naar klassieke muziek vraagt zo veel aandacht dat het niet meer van deze tijd lijkt.
Ik hoor veel mensen klagen over het feit dat ze het niet meer kunnen: hun aandacht erbij houden. We moeten daar iets aan doen. Niet alleen omdat we naar Beethoven moeten blijven luisteren.
Zonder diepgang komen we er niet. Zelf begon ik met iedere dag vijf zinnen over te schrijven in schoonschrift, zo mooi als ik kan. Het idee om kinderen te leren schrijven op een toetsenbord vind ik complete waanzin. Ik weet niet waar ik het gelezen heb, maar intelligentie construeer je via de zintuigen. Als je geen echte materialen voelt, als je niet leert met je handen te schrijven, muziek te maken, te tekenen, dan mis je een dimensie van het mens-zijn. Ik weet niet wat er met de mens en zijn empathie gebeurt, als we alles door een soort virtuele realiteit zullen duwen. Het is niet alleen de vraag welke wereld we onze kinderen nalaten, maar ook welke kinderen we aan onze wereld nalaten.
Het tijdschrift Klasse pakt deze week uit met een schitterende kop: evalueren begint nu. De gedachte hierachter? Evalueren is een voortdurend proces van doelen formuleren, observeren, feedback geven en bijsturen. En dat start al in september.
In het project artistieke competenties noemen we dat voedend en voortdurend evalueren. Of nog compacter: evalueren om te leren.
Het thema punten lokt op de sites van Klasse en de kranten vele reacties uit bij ouders, leerlingen en specialisten. Het standpunt van die specialisten is helder: feedback is belangrijker dan punten. Zij baseren zich daarbij op harde onderzoeksresultaten: feedback is de interventie met misschien wel het grootste leereffect. En als je dan toch nog met punten of graden wil werken, maak die dan ondergeschikt aan de feedback.
Beleidsmakers erkennen dat het deeltijds kunstonderwijs op dit moment een trendsetter is op vlak van evalueren: een lange traditie van veel directe feedback in de klas en – recent – een tendens om radicaal voor evaluaties met veel of uitsluitend feedback te kiezen.
Het is klasse van Klasse dat zij die voortrekkersrol van het DKO gezien hebben. In de papieren versie van dit vakblad laten ze een lerares beeld van de academie van Westerlo aan het woord. Hier te lezen.
Met noemt het een olifantenpad. Een niet-officieel wandel- of fietspad dat in de loop van de tijd zichzelf creëert. In het Engels klinkt het nog mooier: desire line.
Laatst wandelde ik naar de academie van Lier en op een pleintje net voor de academie vond ik er één. In de richting van de academie.
Aantrekkelijke gedachte: al die leerlingen die de kortste weg nemen om zo snel mogelijk de academie binnen te kunnen stappen. Zouden er naar alle academies zulke snel-wegen zijn? Je hoopt van wel. Het dringende verlangen om je op de academie te laten onderdompelen in de kunsten.
Misschien dragen ook de 35 blogs van dit schooljaar daartoe bij.
Een boeiend schooljaar toegewenst.
Chef’s Table is een prachtige reeks op Netflix. Zes uitmuntende koks worden in hun biotoop geportretteerd. De verhalen zijn uniek en inspirerend. De manier waarop deze koks creatief omgaan met alles wat er rondom hen groeit. Hoe ze combineren. Hun gedrevenheid. Hun gave om grenzen te verleggen. En de manier waarop ze altijd weer ruimte geven aan experiment. Koken is hier kunst.
Neem nu Ben Shewry, kok van restaurant Attica in Melbourne. Bloggers beweren dat dit het beste restaurant van het zuidelijk halfrond is. Hij was pas nog op uitwisseling in De Wulf in Dranouter. Alleen het concept van die kruisbestuiving al: bekende koks gaan in een ander toprestaurant aan de slag. Ze kopiëren daar niet hun eigen gerechten maar leren de ingrediënten van de streek kennen en doen daar hun eigen ding mee. Een avontuur voor kok Shewry én alle medewerkers van De Wulf.
In zijn eigen restaurant maakt Shewry ook tijd voor experiment. Elke dinsdag probeert hij met zijn team nieuwe dingen uit. ’s Avonds kan je – tegen een lager tarief – daarvan komen genieten. Soms is het heerlijk. Maar je weet ook dat het op een ander moment echt niet goed kan zitten. Het hoort erbij.
De academie als labo. Ongewone artistieke projecten die toeschouwers uit hun confortzone halen. Cursussen die leerlingen inwijden in de wereld van de experimentele muziek. Of leraren die binnen het pilootproject op zoek gaan naar nieuwe didactische kansen. Collega’s die een maand vrij maken om maakprocessen met hun leerlingen aan te gaan.
We kunnen al deze (onder)zoekers niet genoeg koesteren. Zij maken de toekomst. Zij tonen wat kunstonderwijs alttijd zal moeten blijven: een vakschool én een vrijplaats voor experiment.
Ritme is discipline en vrijheid in één. Het is de discipline om iets twee, drie of honderd keer over te doen én het is de vrijheid om binnen die herhaling te improviseren en nieuwe dingen te ontdekken.
Aan het woord is hier geen musicus maar de filosofe Marli Huijer. In haar boek Ritme, op zoek naar een terugkerende tijd onderzoekt ze hoe ritme in ons leven verdwijnt. De arbeidsmarkt wil dat we permanent paraat staan. Zondagen zien er meer en meer uit als weekdagen. Werk en vrije tijd lopen voortdurend in elkaar over.
Huijer pleit niet zozeer voor onthaasting. Ze houdt wel een pleidooi voor een goede ritmische inrichting van ons leven.
Kunstacademies zijn altijd plekken van terugkerend ritme geweest: het ritme van de wekelijkse les, van de dagelijkse oefening, van de herhaling. Zo proberen we patronen in te laten slijpen.
En dat is soms een harde noot waar leerlingen doorheen moeten. Een ouder liet haar vier musicerende kinderen ‘s morgens voor school een half uur oefenen. Elke dag. Het werd een tweede natuur. Als ze dagelijks oefenen, en elke dag iets langer, krijgen ze er vanzelf plezier in, vertelde ze.
artistieke competenties 