Ontwikkelingsgericht kunstonderwijs

6169353332_cb018942d3_o.jpg

Een leraar DKO start steeds weer vanuit datgene wat iemand wil, kent en kan. Daarna wordt elke leerling geholpen om de eigen grenzen te verleggen en boven het huidige ontwikkelingsniveau uit te stijgen. Opdrachten zijn telkens net iets moeilijker. Noch te makkelijke oefeningen, noch te hoog gegrepen opdrachten hebben een leereffect. Dit proces begeleiden is de taak van de leraar.

Omdat mensen van elkaar verschillen (o.a. qua motivatie, leertempo en interesses) loopt een artistieke ontwikkeling via een individueel pad. Maatwerk zet de toon in artistiek onderwijs. Die ontwikkeling volgt daarbij een grillig en persoonlijk parcours. Het is daarom weinig zinvol om vooraf een scherp omschreven leerpad uit te tekenen.

Dit noemen we ontwikkelingsgericht werken. En deze aanpak past bij kunstonderwijs.

Ontwikkelingsgericht staat tegenover criteriumgericht werken. Bij dit laatste wordt vooraf een bepaald eindniveau bepaald. Wie het haalt, mag verder. Wie faalt, haakt af of stroomt door naar contexten die minder hoge eisen stellen.

(passage uit het raamleerplan Kunstig Competent)

Maak het met kunstenaars

rixt-hulshoff-pol-hanna-piksen-maak-het-met-kunste.jpg

Maak het met kunstenaars is één van de meest inspirerende kunsteducatieve boeken die ik de afgelopen jaren in mijn handen kreeg. Al meer dan tien jaar organiseert het Stedelijk Museum in Amsterdam wekelijks workshops over kunstenaars. Het boek is daar een neerslag van. 

Uitgangspunt is altijd een kunstenaar of een onderzoeksvraag die zijn/ haar werk oproept. De kunstenaar gidst je naar je eigen stijl, taal, vondsten en antwoorden.

open-uri20140109-351-1dc9xf5-300x198.jpgEen voorbeeld? Fotografe Marijke Van Warmerdam kijkt altijd vanuit een ander perspectief naar de wereld. Ze gebruikt daarbij een videocamera, fototoestel of een spiegel. Je wordt uitgedaagd om met een spiegel erop uit te trekken: loop door een park of museum en gebruik de spiegel om nieuwe hoeken te ontdekken.

Leraars beeld, dans en woord vinden dit soort opdrachten vanzelfsprekend. Voor leraren muziek zijn dit minder courante praktijken. En toch is de transfer niet zo moeilijk. Wie de kwaliteit van een componist of werk kan beschrijven en wat creatief vermogen heeft, is vertrokken.

  • Het Requiem van Mozart? Welk werk componeer jij voor de begrafenis van …?
  • Le Sacre du printemps van Stravinsky? Hoe verklank je de oerkracht van de natuur?

Stretch

c42e6f5ebc6fb085_stretching3.preview.jpg

Hoe ambitieus zijn de doelen die je je leerlingen oplegt? En hoe ambitieus ben je voor je leerlingen in deze coronatijden?

Volgende tool met zeven niveaus kan helpen om de juiste balans te vinden. Wanneer krijg ik leerlingen in een ideale stretch?

  • -3   verveling: want doelen zijn veel te makkelijk. Er is geen enkele uitdaging.
  • -2   relax: met een absoluut minimum aan inspanning zijn de doelen te halen.
  • -1   rustig aan: want er is nog tijd genoeg om de doelen te halen.
  • 0    comfortzone: doelen zijn precies moeilijk genoeg om ze comfortabel te halen.
  • + 1  stretch: de lat ligt hoog en er moet stevig gewerkt worden om de doelen te halen. Maar het is wel een haalbare kaart.
  • +2  stress: doelen zijn net niet haalbaar.
  • +3  paniek: doelen liggen zo hoog dat het onmogelijk is om ze te halen. En dat leidt tot ofwel apathie ofwel ongezonde nervositeit.

Misschien is het zinvol om in deze ongewone tijden even op -1 of 0 te gaan staan. Misschien hebben onze leerlingen nu het meest nood aan muziek-, woord-, dans- en beeldmateriaal dat hen spelplezier geeft, innerlijke verdieping… of troost. Misschien ligt hierin op dit moment onze eerste taak als kunstonderwijs.

Voor alle emoties

4932_ba.jpg

Het moge een opluchting zijn, schrijft Chantal Pattyn, dat we in deze tijden van ratio en cijfers alsnog emotionele wezens blijven die lachen en huilen. Niets menselijks is ons vreemd. De mooiste en meest aangrijpende bladzijde uit de klassieke muziek zijn geschreven als een muzikaal antwoord op diep menselijke vragen. Dat is nu eenmaal wat grote kunstenaars kunnen: ze laten je dingen zien die je niet kende. Zelfs niet bij jezelf.

Het boek (met cd’s) Iedereen Klassiek van Klara laat ons via de grote emoties kennismaken met onsterfelijke muziek.

Deze emoties zijn verdriet, troost, angst, macht, melancholie, verlangen, extase, pathos, evenwicht, rust, poëzie, gratie, energie, feest, ironie en humor. Een prachtig palet.

Wat zou het toch mooi zijn als leerlingen gedurende hun doortocht op de academie deze emoties zouden kunnen verkennen. Niet de techniek of de kunstgeschiedenis als ordenend element van een opleiding. Maar de (eigen unieke) emoties.

Nieuwsbrief raamleerplan

nieuwsbrief 1 raamleerplan kop.jpg

Deze morgen verzonden we een eerste nieuwsbrief raamleerplan kunstig competent. Op deze manier informeren we directeurs en coördinatoren maandelijks over het raamleerplan. We delen graag de expertise die de afgelopen jaren is opgebouwd. En we gaan in op relevante vragen:

  • Hoe stimuleer je leraren om met dit open kader te werken?
  • Hoe maken leraren de artistieke competenties zichtbaar in hun klaspraktijk?
  • Hoe geef je het academieluik samen vorm?
  • Hoe koppel je de competenties van het leerplan aan vakken?

Heeft je academie voor het raamleerplan kunstig competent gekozen en kreeg je academie deze nieuwsbrief nog niet in de mailbox? Mail ons en dan zetten we dat recht: info@raamleerplandko.be.

Wat motiveert mij?

15800262437_718b931c5b_o.jpg

Tijdens een vorming over leerlingen motiveren vroeg ik de deelnemers om na te denken over wat hen motiveert. Wanneer heb je zelf goesting om erin te vliegen? En welke elementen maken dat je dan gemotiveerd bent? De reacties van de deelnemers:

  • respect krijgen voor het werk dat je levert;
  • een perspectief hebben, een groter doel voor ogen hebben;
  • iets zelf kunnen ontdekken;
  • je ding kunnen doen;
  • zelf mogen beslissen;
  • voldoende uitdaging hebben.

De antwoorden waren een fantastische toetssteen voor de eigen lespraktijk. Hoe slaag ik erin om vanuit deze elementen mijn onderwijs vorm te geven?

We zien wel

dsc_10100_dieter.jpg

Filosoof Dieter Lesage maakt in het tijdschrift Simulacrum bedenkingen bij vooropgestelde te behalen competenties in kunstonderwijs. Ik deel zijn bezorgdheid. Daarom blijven we vurig pleiten voor grofkorrelige competenties die richting geven,  inspireren … maar ook voldoende ruimte geven aan het onverwachte. Lesage gaat nog een stap verder. Als provocatie kan het volgend fragment tellen:

Ongetwijfeld bestaan er ook onderwijsmanagers die niet vreemd opkijken wanneer een (kunst)docent aangeeft dat hij de studiefiches het liefst zou voorzien van de eenvoudige notitie: we zien wel. We zien wel wat we zullen zien. We zien wel wat we zullen doen. We zien wel waar we komen. We zien wel hoe we er komen. We zien wel. Dat lijkt ongehoord, maar is dat wel zo? Moeten we niet juist leren om het leren opnieuw als een avontuur te zien? 

Zuinig

IMG_1896.jpg

Moeten alle rollen in een les aan bod komen? Natuurlijk niet. De vijf artistieke gebieden geven aan waar je op lange termijn aan werkt. Een te grote ambitie op een te korte tijd levert maar één ding op: oppervlakkigheid.

Hoe kan het dan wel? De minimalistische schilderijen van Hans Fohan visualiseren een interessante piste. Deze kunstwerken bestaan voor het grootste deel uit witruimte. Enkele vlekken vullen bescheiden het doek: kleine ingetogen explosies. Minimaal en weloverwogen speelt de kunstenaar met vorm, beweging en kleur.

En dat doet ook een leraar kunstonderwijs. Hij schildert zuinig met de rollen (kleuren):  wat vakmanschap (grijs), performer (geel), unieke ik (rood) …. Hij focust op enkele aspecten en geeft er kwaliteit aan.

Meer heeft één lesmoment niet nodig.

Inplannen

DSC_4299-1.jpg

Wil je leerlingen laten creëren? Moedig ze dan aan om er gewoon aan te beginnen. Want de bekende boutade dat creatie 1 procent inspiratie en 99 procent transpiratie is, klopt wel. Vasthoudendheid en doorzetten zijn belangrijke succesingrediënten.

En doorzettingsvermogen kan je ontwikkelen. Door bijvoorbeeld elke dag werktijd in te plannen. Ellen Dickwitz schrijft in haar boekje Zo word je een geweldig dichter dat ze zo heel luie mensen heeft zien veranderen in gedisciplineerde schrijvers. Ze laten nog steeds hun afwas een paar dagen staan, maar dat is minder erg dan niet schrijven.

Ingeplande werktijd maakt van leerlingen die willen oefenen leerlingen die oefenen.

Donkere wolk

wolkenlucht-cloudy-sky-Karin-Broekhuijsen-Buiten-beeld-236120.jpg

Sinds dit jaar is mijn gitaarklas nog meer een laboratorium voor nieuwe creatiepraktijken. Een avontuurlijke zoektocht hoe je de kunstenaar kan uitdagen.

Schrijf een wals van de donkere wolk. Met deze opdracht stuurde ik leerlingen naar huis. We namen eerst de tijd om de opdracht te verkennen. Wals aha, dat is in 3/4. En uit een luisterfragement leerden we dat chromatisch dalende noten een triest gevoel oproepen.

De resultaten die ik de volgende weken hoorde, waren fantastisch. En na wat sleutelen werd de toon nog meer dissonant en de wolk donkerder.

Waarom dit werkte? De opdracht prikkelde de verbeelding. En enkele parameters stonden vast. Die afbakening maakte het haalbaar en voldoende veilig: wals, een afgesproken toonaard en chromatisch dalende noten…

En heb jij ook zulke parels van opdrachten?