Violist Floris Willem vertelt hoe hij erin slaagt om instuderen altijd boeiend te houden.
Ik studeer graag met veel variatie op mijn instrument: de ene keer luister ik naar mijn intonatie, de andere keer naar de melodische lijn, de begeleiding, de harmonie … Of ik focus me op mijn houding. En zo wordt spelen en studeren nooit saai.
Wat een krachtig en eenvoudig concept.
Anders Ericsson en Robert Pool beschrijven in hun boek Piek hoe gewone mensen buitengewoon kunnen presteren. De kern van hun betoog? Altijd maar herhalen heeft weinig effect. Je haalt er hooguit een gemiddeld niveau mee.
Daar tegenover stellen ze het concept van doelbewust trainen. De ingrediënten?
Het boek ontkracht de talentmythe. Toppresteerders hebben niet uitzonderlijk veel talent. Wat hen wel onderscheidt, is doelgerichte training en hard werken. Dat is het talent waarmee ze het verschil maken.
Natuurlijk erkennen de auteurs de invloed van aangeboren eigenschappen. Met 1m60 zal je geen basketter in de NBA worden. Maar het boek is toch op de eerste plaats een pleidooi voor doelbewuste trainingsprincipes.
Ken je curling? Een dikke schijf wordt door een speler over het ijs geschoven. Teamgenoten staan als gekken met borstels het ijs op te poetsen zodat de schijf dichter bij het doel zou landen.
Deze sport is ook een metafoor voor een bepaalde aanpak in onderwijs: het leerpad van leerlingen maken we soms te glad. We borstelen alle hobbels weg.
En dat is geen goede zaak. Betuttelen, verwennen, teveel voor ze doen … het helpt leerlingen niet om verantwoordelijkheid op te nemen en te leren.
Wat hebben we dan wel te doen? Leer leerlingen dat hobbels erbij horen. Geef hen verantwoordelijkheid. Laat ze af en toe (zachtjes) op hun bek gaan.
En wees ook een warme backup als het even te zwaar is.
Muziekboeken insinueren dat je met hun methode in enkele maanden een instrument kan leren spelen. We weten natuurlijk beter: een lange leertijd is noodzakelijk.
Hoogwaardig vakmanschap gaat vooral om kennis die niet in een boek staat. Richard Sennet noemt dit belichaamde kennis. Kennis die voortvloeit uit de intuïtieve samenwerking van lichaam en geest.
Daarom blijft het essentieel dat een meester zijn gezellen met regelmaat ontmoet. En dat ze samen de mogelijkheden en grenzen van instrument, materialen en gereedschappen verkennen.
Deze ontmoeting gaat verder dan de traditie herhalen. Want het stoffige imago van de ambachten hebben we achter ons gelaten. Nieuw vakmanschap zoekt naar uniciteit, maatwerk en innoverende technieken. Het nieuwe ontstaat in een creatief spel tussen een leerling met nieuwe ideeën en zijn leraar. Hoogwaardig vakmanschap.
Op een podium of tentoonstelling is dit proces naar hoogwaardig en nieuw vakmanschap niet altijd zichtbaar. In de ateliers/ klassen op de academie des te meer.
Psycholoog Wim Van den Broek heeft een uitgesproken en onderbouwde mening over onderwijs. Je mag kinderen best wel uitdagen. Iets leren, dat is ook altijd een beetje schuren. Er mag best wel gezucht worden (moet ik dit nog een keer spelen) van het herhalen. Als leerlingen zeggen dat het een pittige les was, ben ik een tevreden leraar.
Aan de polarisering vroeger was het beter versus nieuw is beter, doen we niet mee. Traditie/werkethiek en een liefdevolle aanpak zijn voor ons geen tegenstellingen. Een sterke kunstleraar eist vastberadenheid maar doet dat ook liefdevol. Hard in de zaak, zacht in de omgang.
Het raamleerplan Kunstig Competent maakt in haar doelen daarom een genuanceerde mix van werk- en spelplezier. Doorzetten als het moeilijk is en spelplezier tonen staan naast elkaar in de lijsten.
Hoe ambitieus zijn de doelen die je je leerlingen oplegt? En hoe ambitieus ben je voor je leerlingen in deze coronatijden?
Volgende tool met zeven niveaus kan helpen om de juiste balans te vinden. Wanneer krijg ik leerlingen in een ideale stretch?
Misschien is het zinvol om in deze ongewone tijden even op -1 of 0 te gaan staan. Misschien hebben onze leerlingen nu het meest nood aan muziek-, woord-, dans- en beeldmateriaal dat hen spelplezier geeft, innerlijke verdieping… of troost. Misschien ligt hierin op dit moment onze eerste taak als kunstonderwijs.
Ontwerper Richard Hutten maakt in dit werk een interessante synthese tussen traditie en vernieuwing. In een digitale gemanipuleerde foto van een traditioneel oosters tapijt liet Hutten het klassieke ontwerp in strepen uitlopen. De kleuren van de laatste rij werden doorgetrokken.
Daarna liet Hutten dit ontwerp in India door ambachtslieden namaken. Die vaklui vonden het aanvankelijk moeilijk om deze strepen te knopen. Dit soort eenvoudige patronen vervaardigen was nieuw voor hen.
Het is interessant om te zien dat de combinatie van traditie/vakmanschap en kunstenaarschap/avontuur hier boeiend werk oplevert.
Het kunstwerk roept ook een relevante onderzoeksvraag op: hoe kunnen we de traditie koesteren én ze tegelijkertijd vernieuwen?
We wroeten met onze rol als leraar. De relatie tussen meester en leerling is niet altijd even helder en duidelijk. Hoe eisend kunnen/mogen we zijn? Hoe ver reikt onze begripvolle houding?
Ook psychologe Angela Duckworth stelt zich die vraag. Ze ontdekte in verhalen van uitblinkers een duidelijk patroon: hun opvoeders waren én eisend én ondersteunend.
Ook longitudinaal onderzoek in Amerika bevestigt dit. Ongeacht geslacht, etnische afkomst of sociale klasse hadden tieners met warme, respectvolle én eisende ouders betere cijfers op school en minder last van angsten en depressies.
Ondersteunend en veeleisend opvoeden is geen of-ofverhaal. De twee zijn complementair. Want warme ondersteuning richt zich op de mens, een eisende houding op de taak.
Enkele jaren geleden hoorde ik een onthutsend verhaal over een leraar groepsmusiceren. Bij de start van het schooljaar deelde hij het examenstuk uit. Vanaf les twee speelde de groep in een zeer traag tempo dat werk door. De volgende maanden werd de metronoom elke les één streepje sneller gezet. Om tegen het examen te eindigen in het juiste tempo.
Gelukkig bestaan dit soort praktijken niet meer. Wat me in dit verhaal intrigeert, is het concept tempo drop. Leerlingen spelen gedurende een lange tijd in zo’n traag tempo dat ze niet aanvoelen hoe de grote melodische en harmonische lijnen evolueren. En wat het karakter van het werk is.
De alternatieven zijn niet zo moeilijk.
Laat leerlingen ook minder complexe werken spelen. Technische moeilijkheden liggen dan minder in de weg om tot de kern van musiceren te komen. En er wordt een uitgebreid repertoire opgebouwd.
Een andere werkwijze is misschien nog interessanter. Been een werk uit: laat doorgangsnoten, versieringen, tussenakkoorden weg zodat enkel de kern overblijft. Leerlingen voelen dan sneller het metrum, het tempo en de feeling van een werk aan. Daarna kan er bijgebouwd worden.
Het verschil maken? In Knack vertelt pianist en presentator Julien Libeer hoe hij daaraan werkt. Zijn recept is eenvoudig.
Mijn dagelijkse realiteit, om eerlijk te zijn, is gesukkel. Het is nooit goed genoeg. Speel maar eens een Beethovensonate. Wat betekent dat? Hoe maak je het verschil? Er is altijd die horizon die zich verlegt. Mentaal gesproken is dit vak een brainfuck. En de enige remedie tegen compleet zot worden, is discipline. Maandag: ik studeer. Dinsdag: ik studeer. Woensdag: ik studeer. Zaterdag, zondag: ik studeer. Ik kan geen week zonder piano. Dan word ik echt zot.
artistieke competenties 