Quality Practice – A Musician’s Guide van Susan Williams is een onmisbaar boekje voor iedereen die doelgericht en met plezier wil oefenen. Williams combineert haar jarenlange ervaring als muzikant en pedagoog met recente inzichten uit de psychologie en motorische leerprocessen. Ze toont hoe kwaliteit belangrijker is dan kwantiteit, en hoe je met focus, variatie en reflectie veel efficiënter vooruitgang boekt. Een inspirerende gids die het oefenen zelf tot een kunst verheft.
Psycholoog, schrijver en musicus Anna Enquist hekelt gebrek aan geduld. Voor diepgang is steeds minder tijd, constateert ze, maar niet alles kan direct bevrediging geven. In een interview drukt ze uit wat kunst, en meer specifiek muziek, kan betekenen:
Van muziek oefenen leert een kind verdragen dat het iets niet kan, dat het langzaam gaat en tijd kost. De gesel van onze tijd is dat alles snel moet en direct bevrediging moet geven. Dat heb je natuurlijk niet met vioolles, dat klinkt in het begin helemaal niet mooi. Dat is op dit moment voor een kind moeilijker om te accepteren. Je hoeft maar op een schermpje te tikken of je krijgt een filmpje.
Muziek is voor velen een ultiem redmiddel, zegt Enquist: de heilzaamheid van het praktisch musiceren, het geluksgevoel als je geconcentreerd aan het spelen bent. Maar vooral de wijze van omgaan met de ellende van de wereld en het leven. In muziek wordt de diepste wanhoop, het scherpste verdriet verklankt – zonder uitleg, zonder woorden. Diezelfde muziek biedt door haar schoonheid en structuur tegelijkertijd een onbegrijpelijke troost.
Neuro-onderzoek bevestigt wat we intuïtief al weten: we hebben veel herhaling nodig. Motorische vaardigheden vragen voldoende oefentijd voor ze geautomatiseerd zijn. Door veel te oefenen verlopen denkprocessen automatischer en minder bewust. En dit creëert – letterlijk – ruimte in het werkgeheugen om nieuwe zaken te leren.
We durven het soms niet meer te vragen: herhaal tot het erin zit. Maar misschien moeten we de slinger opnieuw in de andere richting doen overslaan. En zonder schroom eisen: nog twintig keer.
Muziekboeken insinueren dat je met hun methode in enkele maanden een instrument kan leren spelen. We weten natuurlijk beter: een lange leertijd is noodzakelijk.
Hoogwaardig vakmanschap gaat vooral om kennis die niet in een boek staat. Richard Sennet noemt dit belichaamde kennis. Kennis die voortvloeit uit de intuïtieve samenwerking van lichaam en geest.
Daarom blijft het essentieel dat een meester zijn gezellen met regelmaat ontmoet. En dat ze samen de mogelijkheden en grenzen van instrument, materialen en gereedschappen verkennen.
Deze ontmoeting gaat verder dan de traditie herhalen. Want het stoffige imago van de ambachten hebben we achter ons gelaten. Nieuw vakmanschap zoekt naar uniciteit, maatwerk en innoverende technieken. Het nieuwe ontstaat in een creatief spel tussen een leerling met nieuwe ideeën en zijn leraar. Hoogwaardig vakmanschap.
Op een podium of tentoonstelling is dit proces naar hoogwaardig en nieuw vakmanschap niet altijd zichtbaar. In de ateliers/ klassen op de academie des te meer.
Willen is belangrijker dan talent. Onderzoek bevestigt dit. En ook kunstenaars verwoorden dit op een schitterende manier. Jacques Brel bijvoorbeeld:
In het leven slaag je als je je dromen kan waarmaken. Je hebt een droom en dan probeer je die uit te bouwen en structuur te geven. Ik ben overtuigd van één zaak: talent bestaat niet. Talent is het verlangen om iets te doen. Het verlangen om een droom te verwezenlijken. De rest is zweten en zwoegen. Kunstenaars bestaan niet. Ik geloof enkel dat er mensen zijn die intens en met veel genereuze energie met iets bezig zijn.
Jaques Brel
Pas toen ik op mijn zestiende een tentoonstelling van de fauvisten zag, besefte ik dat ik dat ook wilde. Tot dan toe kon ik helemaal niet goed tekenen. Daar draait het volgens mij vooral rond: willen. Los van talent voelde ik een drang om iets te kunnen.
Psycholoog Wim Van den Broek heeft een uitgesproken en onderbouwde mening over onderwijs. Je mag kinderen best wel uitdagen. Iets leren, dat is ook altijd een beetje schuren. Er mag best wel gezucht worden (moet ik dit nog een keer spelen) van het herhalen. Als leerlingen zeggen dat het een pittige les was, ben ik een tevreden leraar.
Aan de polarisering vroeger was het beter versus nieuw is beter, doen we niet mee. Traditie/werkethiek en een liefdevolle aanpak zijn voor ons geen tegenstellingen. Een sterke kunstleraar eist vastberadenheid maar doet dat ook liefdevol. Hard in de zaak, zacht in de omgang.
Het raamleerplan Kunstig Competent maakt in haar doelen daarom een genuanceerde mix van werk- en spelplezier. Doorzetten als het moeilijk is en spelplezier tonen staan naast elkaar in de lijsten.
Hoe ambitieus zijn de doelen die je je leerlingen oplegt? En hoe ambitieus ben je voor je leerlingen in deze coronatijden?
Volgende tool met zeven niveaus kan helpen om de juiste balans te vinden. Wanneer krijg ik leerlingen in een ideale stretch?
-3 verveling: want doelen zijn veel te makkelijk. Er is geen enkele uitdaging.
-2 relax: met een absoluut minimum aan inspanning zijn de doelen te halen.
-1 rustig aan: want er is nog tijd genoeg om de doelen te halen.
0 comfortzone: doelen zijn precies moeilijk genoeg om ze comfortabel te halen.
+ 1 stretch: de lat ligt hoog en er moet stevig gewerkt worden om de doelen te halen. Maar het is wel een haalbare kaart.
+2 stress: doelen zijn net niet haalbaar.
+3 paniek: doelen liggen zo hoog dat het onmogelijk is om ze te halen. En dat leidt tot ofwel apathie ofwel ongezonde nervositeit.
Misschien is het zinvol om in deze ongewone tijden even op -1 of 0 te gaan staan. Misschien hebben onze leerlingen nu het meest nood aan muziek-, woord-, dans- en beeldmateriaal dat hen spelplezier geeft, innerlijke verdieping… of troost. Misschien ligt hierin op dit moment onze eerste taak als kunstonderwijs.
We wroeten met onze rol als leraar. De relatie tussen meester en leerling is niet altijd even helder en duidelijk. Hoe eisend kunnen/mogen we zijn? Hoe ver reikt onze begripvolle houding?
Ook psychologe Angela Duckworth stelt zich die vraag. Ze ontdekte in verhalen van uitblinkers een duidelijk patroon: hun opvoeders waren én eisend én ondersteunend.
Ook longitudinaal onderzoek in Amerika bevestigt dit. Ongeacht geslacht, etnische afkomst of sociale klasse hadden tieners met warme, respectvolle én eisende ouders betere cijfers op school en minder last van angsten en depressies.
Ondersteunend en veeleisend opvoeden is geen of-ofverhaal. De twee zijn complementair. Want warme ondersteuning richt zich op de mens, een eisende houding op de taak.
artistieke competenties 